قُلی هایی که مبدع و مجری خط سراسری ایران بودند

به گزارش ایسنا، امروز چهارم اسفند ماه نود و پنجمین سالگرد تصویب لایحه احداث خط آهن سراسری کشورمان.

لایحه احداث خط آهن سراسری ایران برای دومین بار توسط مهدیقلی هدایت مخبرالسلطنه، وزیر فواید عامه پهلوی اول و نوه رضاقلی خان هدایت مازندرانی از ملازمان فتحعلی شاه، محمدشاه و ناصرالدین شاه به مجلس شورای ملی برده و تصویب شد.

اما ایده‌پرداز و طرح‌ریزی اصلی این خط مرتضی قلیخان معروف به صنیع‌الدوله بود. او در سال ۱۲۸۶ ایده‌اش را در کتابی به نام «راه نجات» نوشت و مسیر خط آهن را روی نقشه جغرافیایی داپری هانر نوشت. او سالها در رشته صنایع در آلمان تحصیل کرده بود.

ایده این مردِ صنعتگر ۲۰ سال بعد در پاییز ۱۳۰۶ توسط برادرش به اجرا درآمد. مهدیقلی هدایت ملقب به مخبرالسلطنه که در ششمین کابینه میرزا حسن مستوفیالممالک، وزیر فوائد عامه و تجارت، طرح برادرش را در قالب لایحه به ششمین مجلس شورای ملی برد و با وجودی که دکتر محمد مصدق و چند نماینده دیگر به جد با آن مخالفت کردند اما وجود داشت. پس از سخت گیری و جلب نظر اکثریت نمایندگان مجلس در نهایت رای مثبت رای می دهند و کلنگ احداث ساختمان برادر را در ۲۵ مهر ۱۳۰۶ در برنامه های باشکوه و با حضور مسوولان رده بالای مملکت به زمین بزند.

به کرسی نشستن حرف مهدیقلی به این راحتی هم نبود. او لایحه احداث خط آهن سراسری را یک بار در هفته پایانی پنجمین دوره مجلس شورای ملی در بهمن ۱۳۰۴ و بار دیگر در اولین روز اسفند ۱۳۰۵ به ششمین دوره مجلس شورای ملی برد که بار اول شد و بار دوم با مخالفت های جدی نمایندگان این کشور. مجلس پس از سه روز طرح و بحث، در پنجم اسفند ۱۳۰۵ به تصویب رسید.

مهدی‌قلی در کتاب خاطرات و مخاطراتش درباره طرح احداث خط آهن محمره به بندرگز و مخالفت دکتر مصدق نوش. من‌الغرائب، مصدق‌السلطنه مخالف بود که در عوض قندسازی باید دایر کرد. راه‌آهن مادی مستقیم ندارد. فتم از راه‌آهن مادی مستقیم منظور نیست. غیرمستقیم راه‌آهن بسیار است. نظمیه یا هم حمایت مادی ندارد، نظام ملکت‌اند. ما نمی‌خواهیم بدون تلاش برای یافتن راهی برای انجام آن، پایین بیاییم.

احداث گلنگ

ساعت ۸ صبح روز یکشنبه ۲۳ مهرماه ۱۳۰۶ بنا بر دعوت وزارت فواید عامه و تجارت، در خارج از دروازه گمرک وزراء، رجال، نمایندگان مجلس شورای ملی، سفرا، امرای ارتش و مدیران جراید تهران در محله حسین جمع شدند تا رضاشاه پهلوی کلنگ نقرهایاش را. بر زمین بزند و ایستگاه مرکزی راه‌آهن آغاز شود.

منابع مالی ساختمان مرکزی راه‌آهن و شبکه ریلی کشور طبق مصوبه مجلس شورای ملی از محل درآمد حاصل از آن

قبل از زده شدن کلنگ احداث خط آهن، دولت وقت قانون انحصار قند و شکر و چای و نمک را وضع کرد و در نه. به موجب این قانون از هر ۳ کیلو قند و شکر، ۲ ریال و از هر ۳ کیلو چای، ۶ ریال مالیات اخذ و درآمد.

در ابتدای عملیات ساخت خط زیر مهندسین مشاور آمریکایی و یک کارشناس آلمانی و با نظارت دولت ایران انجام شد، اما در بهار ۱۳۰۷ ساختمان مرکزی راهآهن به سندیکایی متشکل از یک شرکت آمریکایی و سه شرکت آلمانی ارائه شد. عملیات از شمال و جنوب آغاز و مسئولیت بخش جنوبی به آمریکایی ها و مسوولیت بخش های شمالی به آلمانی ها ش.

در سال ۱۳۱۲ یک سندیکای اسکاندیناویایی به نام کامپساکس عملیات ساخت را بر گرفت و کار را به چند ش. سرانجام دو بخش شمالی و جنوبی خط آهن سراسری ایران در چهارم شهریور ۱۳۱۷ در منطقه شازند اراک به هم مرتبط است. این خط بندر شاهپور را در غرب خلیج فارس به بندر شاه در شرق استان مازندران کرد.

ساخت خط آهن سراسری در تاریخ ۲۷ مرداد ۱۳۱۷ به پایان رسید و دو خط شمال و جنوب کشور در ایستگاه سمیه به یکدیگر متصل شدند و در چهارم شهریور ۱۳۱۷ این خط با تشریفات رسمی افتتاح و بهره برداری از آن آغاز شد.

لرد کرزن، سیاستمدار انگلیسی نوشته “تمام رجال و بزرگان کشور ایران اعم از شاه یا دیگران، وجود راهآهن را در مملکت خود کلید ترقیات و پیشرفتها میدانند و مخصوصا صدراعظم به من گفت که ایران برای رسیدن به پایه ممالک اروپایی چارهای جزئی که دارای راهآهن هستند. ، ندارد.»

سرو معتضد تاریخ کشورمان هم گفت: راه آهن سراسری جنوب به شمال ایران در سال ۱۳۱۷ در ایستگاه فوزی. تا تیر سال ۱۳۲۰ راهآهن سراسری از شرق تا شهر شاهرود رسید، ولی چون پیشبینی میشد مشهد زوار بسیار داشته باشد تصمیم گرفته راهآهن تا مشهد هم ادامه داشته باشد. آهن از شمال غربی کشور تا شهر میانه ادامه یافت ولی با شروع جنگ جهانی دوم همینطور باقی ماند و اش از این سال تا سال ۱۳۳۵ به دلیل نابسامان داخلی ادامه کار برای احداث خط سراسری وجود ندارد. بعد از آن با افزایش قیمت نفت و افزایش مالیات‌ها این خط به شهر تبریز و مراکز برخی اسر سراسری در دوره محمدرضا شاه توسعه یافت و تهران را به شهرهای سمنان، مشهد، قزوین، زنجان، اصف.

طوط قبلی

آهن کشور تا پیش از دوره رضاخان به شرح زیر بود:

۲۳ سال بعد از احداث اولین خط آهن جهان بین دو شهر استاکتون- دارلینگتون در انگلستان در سال ۱۲۰۳ این فنو.

به تاریخ خسرو معتضد شناس ایران معاصر، راه آهن در ایران در دوره قاجاریه و از اواخر سلطنت محمدشاه در سال ۱۲۲۶ تا آخرین سال حکومت احمدشاه، آخرین شاه سلسله قاجار در سال ۱۲۹۹ به طول ۲۳۰ کیلومتر در بخش های شمالی و جنوبی به منطقه ای و منطقه ای ناپیوسته احداث شد.

اولین ریل راه آهن ایران در سال آخر عمر سلطنت محمدشاه قاجار توسط فردی به نام خوشتاریا فردی گرجی – روس به طول ۱۴ کیلومتر در سال ۱۲۲۶ شمسی بین رشت- بندر پیربازار- بندرانزلی کشید.

خط بعدی، راهآهن تهران – حضرت عبدالعظیم به طول حدود ۹ کیلومتر توسط یک شرکت بلژیکی و سرمایه گذاری یک فرد روسی در سال ۱۲۶۱ کشیده شد و ناصرالدین شاه سوار بر این قطار به شهر ری رفت.

احداث خط ‌آهن بعدی سال ۱۲۹۱ یعنی یک سال قبل از جنگ جهانی اول توسط روس‌ها شروع شد و در خلال این جنگ چه. این خط شهرهای جلفا و تبریز را به هم متصل کرد. لشکرکشی قوای روس در استان های خراسان، گیلان، مازندران و آذربایجان که در سال ۱۹۰۷ از سال ۱۲۸۵ ت.

انگلیسی‌ها هم اولین خط آهن را برای انجام امور نفتی در استان خوزستان احداث کردند. نان با آغاز جنگ جهانی اول خط آهن دیگری به طول ۶۷ کیلومتر از کویته عراق به منطقه دزدآباد در استان س انگلیس علاوه بر این دو مسیر ریلی، از طریق خط دیگری بوشهر را به برازجان متصل کرد. خطرین خط آهنی که توسط انگلیسی‌ها در جنوب کشور کشیده شد خط آهن میرجاوه – اهداء در سال ۱۲۹۹ بود.

پروژه راهآهن سراسری ایران با ۱۳۹۴ کیلومتر خط آهن در مرداد ۲۷ ۱۳۱۷ به پایان رسید و دو خط شمال و جنوب در ایستگاه راه آهن فوزیه (سمیه) به یکدیگر متصل شدند و در روز سوم شهریور ۱۳۱۷ رسما افتتاح و به بهره برداری رسید.

منبع:

سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، کتابچه «راه‌آهن در ایران» پاپ بنگاه راه‌آهن دولتی ایران

انتهای پیام